(چاپ)

زندگی استعماری؛ طبّ استعماری
استفاده از دارو به مثابه سلاح جنگی(مقاله انتخابی)

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

 و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین  و لعنه الله علی اعدایهم اجمعین


استفاده از دارو به مثابه سلاح جنگی


□ استيو رايت_409


چکيده:


جنگ بر عليه اذهان، اين کلمات گاه از حالت نمادي و استعاره اي در آمده و شکلي واقعي به خود مي گيرد. هنگامي که نوآوري ها در زمينه داروسازي و علوم اعصاب نظري (نوروساينس) ماهيت نظامي مي گيرد، سلاح هاي کاملا جديدي را مي توان متصور شد. برخي از اين سلاح ها، هم اکنون در ميدان هاي جنگ عراق مورد استفاده قرار مي گيرند و تحت لواي مبارزه با تروريسم، تحقيقات در اين زمينه ها با رعايت سطحي بخشي از کنوانسيون عليه جنگ شيميايي، با سرعت ادامه دارد. بدون آن که شماري از دانشمندان از مسئوليتي که در اين رابطه بر عهده دارند، کوچکترين آگاهي اي داشته باشند.


تحقيقات دارويي جنگي اجتناب ناپذيرند. اين دست کم نتيجه گيري اي است که انجمن ملي پزشکان انگليس در گزارش اخير خود راجع به استفاده از دارو به مثابه سلاح، به آن اشاره دارد. چهل سال است که امکان استفاده جنگي از دارو ها مورد بررسي است. از « ال. اس.دي» مشهور تا گاز «بي زد»، داروهاي جنگي بسياري بر روي انسان ها آزمايش شده اند : گاز «سي اس»، در ابعادي وسيع در دوران جنگ ويتنام مورد استفاده قرار گرفت. برنامه کاملا سري شوروي به نام «بونفاير»، سعي داشت هورمون هاي انساني مولد بسياري از کارکرد هاي بدن را به سلاح تبديل کند. مواد شيميايي مورد مصرف به هنگام بازجويي ها، دارو هاي روانگردان يا فلج کننده که موجب مسدود شدن انتقالات عصبي مي شود، درد توليد کرده و يا تحريک آميز مي باشند، که جاي خود دارد.


به دليل ماهيت بسيار فني اين تحقيقات، بحث ها غالبا در حد سازمان هاي داراي کارشناسي در زمينه سلاح هاي غيرقراردادي (خارج از کنوانسيون) محدود مي ماند، از جمله اين سازمان ها مي توان از کميته بين المللي صليب سرخ، هاروارد سوزس، برنامه مربوط به سلاح هاي شيميايي و باکتريولوژيک و سازمان «پوگواش» نام برد . با اين حال، انقلاب دانسته ها در زمينه علوم زيست شناسي، برنامه ها و ظرفيت هاي نظاميان در رابطه با سلاح هاي بيوشيميايي را به سطوحي بسيار بالا ارتقا داده است.


علوم اعصاب نظري يا «نوروساينس» جديد افق هاي غير قابل تصوري را مي گشايد. امروز مي توان مولکول هايي را برنامه ريزي مجدد کرد تا سازو کار هاي تنظيم کننده عملکرد هاي عصبي و يا ريتم قلبي را هدف قرار دهند. آن چه سابقا مستلزم آزمايشهايي سنگين بود، امروز بيش از پيش با کمک کامپيوتر انجام مي شود و ترکيبات زيست فعال بسيار اساسي پيدا شده و آزمايش مي شوند. اين ترکيبات جديدکه «نطفه» داروهاي فردا را تشکيل مي دهند و نويد بخش درمان بيماري هايي هستند که تا کنون لاعلاج بود، در عين حال مورد نظر نظاميان نيز قرار دارند.


زدودن احساس گناه


استفاده از «نوروساينس» در چارچوب امنيتي ، تنها براي مقابله با دشمنان و مخالفين نيست. ايالات متحده و متحدين اش در عراق براي بالا بردن هشياري سربازان از دارو استفاده مي کنند. در آينده اي نزديک، شاهد جنگجوياني خواهيم بود که با محموله اي از داروهايي به جنگ مي روند که خشونت و مقاومت در مقابل ترس، درد و خستگي را افزايش مي دهد. زدودن خاطرات از اهداف قابل دسترسي داروسازي است؛ تصور سربازاني که احساس گناه در ميدان جنگ توسط دارو از ذهنشان زدوده شده و يا نگراني هاي بعد از حمله ، به صورتي انتخاب شده از مجموعه خاطراتشان محو گشته است، ديگر تنها تصوري علمي ـ تخيلي نمي باشد. دلايل اقتصادي اين گونه استفاده از دارو زياد است، چرا که مي دانيم تاثيرات مخرب رواني جنگ پنج بار بيشتر از دردو رنج هاي جسماني سربازان است و براي ارتش هزينه سنگيني را تشکيل مي دهد.


گزارش انجمن ملي پزشکان انگليس هشدار دهنده است : علي رغم کنوانسيون هاي بين المللي که استفاده از سلاح هاي بيولوژيکي و شيميايي را ممنوع مي کند، برخي دولت ها «تمايل قابل ملاحظه اي به امکانات استفاده از دارو به مثابه سلاح، از خود نشان مي دهند». بخشي از اين امر ناشي از تلاش هايي است که در جهت دست يابي به سلاح هاي غير مهلک صورت مي گيرد.


در سال ١٩٩٩، کميسيون امور خارجي، امنيت و سياست دفاعي مجلس اروپا خواستار : «توافقنامه اي بين المللي شد که در سطحي عمومي هر نوع طرح تحقيقات و توسعه، خواه نظامي و خواه غير نظامي، که شناخت از روند عملکرد مغز انسان در حيطه شيميايي، الکتريسيته، امواج صوتي يا ديگر زمينه هاي توليد سلاح را به کار گيرد و باب استفاده هاي ديگر براي دستکاري در بدن انسان را بگشايد، منع نمايد. » عمليات ١١ سپتامبر ٢٠٠١ بر خواست کنترل دموکراتيک فن آوري امنيتي پايان بخشيد. گروه هاي امنيتي ـ صنعتي تک سواران ميدان شدند و با سرمايه هاي بدون حد و مرز يکه تازي مي کنند .


براي انجمن ملي پزشکان انگليس، استفاده از سلاح هاي دارويي غير مهلک « به طور ساده، عاري از خطر بالا بردن جدي شمار مرگ و مير در ميان افرادي که از آن استفاده کرده اند ، نمي باشد. ماده (شيميايي) اي که باعث به وجود آمدن کاستي اي در بدن شود و فاقد خطر مرگ در شرايطي تاکتيکي باشد وجود ندارد و شانس اين که در آينده اي نزديک بتوان چنين ماده اي را توليد کرد بسيار اندک است». گزارش مزبور از طيف وسيعي از بيم ها و نگراني ها سخن مي راند : پرسنل دست اندرکار بهداشت که در آماده سازي سلاح ها و يا حملات دارويي شرکت مي کنند؛ چگونگي جمع آوري داده هاي مربوط به عواقب اين دارو ها؛ نقش پزشکي و دانش آن در رابطه با هدف توسعه تسليحاتي؛ نقش دوگانه پزشکان چنانچه مي بايست در عين حال «صدمه وارد نکنند» و از امنيت ملي محافظت نمايند؛ نقش دست اندر کاران بهداشت در زير پا گذاشتن حقوق بين المللي. اين نگراني ها در جريان حمله نيرو هاي ويژه روسي به تئاتري در مسکو در روز ٢٣ اکتبر ٢٠٠٢ تجلي هولناکي پيدا کرد. بيش از ١٣٠ تن از ٩١٢ گروگان جان باختند ( نرخ کشتاري که از ميانگين مرگ و مير در درگيري هاي رو در رو، که به يک بر شانزده بالغ مي شود بالاتر است). نيرو هاي دولتي که متهم به دست کاري در جواز هاي دفن و علت مرگ مي باشند، هنوز نام ماده شيميايي اي را که به هنگام حمله از آن استفاده کرده بودند فاش نکرده اند. يک انجمن تا کنون تعداد يک صد و هفتاد و چهار مورد معلوليت هاي علاج نا پذير و يا مرگ و مير در بين باز ماندگان حادثه را سرشماري کرده است . به علاوه، از بين بردن همه مظنونين به تروريسم چچن، در جهت تقويت اين نظر است که استفاده از گاز ، کشتار هاي دسته جمعي بدون دادگاه و قضاوت را تسهيل مي کند.


گزارش انجمن ملي پزشکان انگليس نگراني ديگري را نيز مطرح مي کند، وابستگي توليد کنندگان اسلحه به صنايع دارويي باعث کاهش معيار هاي تضمين کيفيت و امنيت دارو ها مي گردد. هزاران مولکول به دليل عوارض جانبي ناخواسته در کشوهاي صنايع دارويي خاک مي خورند. اين مولکول ها مي توانند مجددا مورد استفاده قرار گيرند، تحقيقات در مورد آن ها از سرگرفته شود و آزمايشهای باليني به کشور هايي که کنترل کمتري دارند انتقال داده شود. زماني که اين دارو ها در عمليات موسوم به مبارزه با تروريسم جايي پيدا کنند، بازار آن ها رشدي پر رونق خواهد داشت. يافتن راه هاي تازه براي توزيع اين دارو ها نيز مستلزم نو آوري است : خمپاره اندازي که مقادير بالاي مواد شيميايي را پرتاب مي کند؛ «پاتنتبال» يا رنگ پاش هاي تغيير يافته ، کپسول هايي که هنگامي که روي آن ها قدم گذاشته شود مواد شيميايي رها مي کنند، ماشين هايي که به صورت ربات حرکت مي کنند ... در اين صورت اگر يک ربات «مستقل» که با کمک الگوريتم هاي اتوماتيک عمل مي کند رهگذري را با گاز معلول کننده بکشد، مسئوليت آن با کيست ؟


نتايج اين دارو ها مي تواند از بوجود آورن زخم هاي آني تا بروز سرطان بعد از بيست سال را در بر گيرد و در عين حال مي تواند منجر به هدف گيري هاي ژنتيکي و يا کنترل احساسات، باروري يا سيستم مصونيت جمعيت ها شود. طرح «سان شاين» که توسط يک گروه از کارشناسان متخصص در اطلاعات مربوط به سلاح هاي بيولوژيکي تهيه شده است، اخيرا پرده از اسناد ارتش آمريکا بر       مي دارد که از سال ١٩٩٤ در پي تحقيق بر روي نظريه «نه چندان خوشايند اما کاملا غير مهلک توليد محرک هاي جنسي قوي که بويژه رفتار هاي همجنس گرايانه بوجود مي آورد» بوده اند.


توقف چنين تحقيقاتي از آن جهت بيشتر اهميت پيدا مي کند که هنگامي که اين سلاح ها توليد شود ديگر تنها در دست دولت هاي «مسئول» باقي نمي ماند. اما آيا هم اکنون کنوانسيون استفاده از سلاح هاي شيميايي، که از سال ١٩٩٧ به مورد اجرا در آمده است ، اين گونه سلاح ها را ممنوع نمي کند ؟ نکته درد آور آنجا ست که يکي از مفاد بند ٩ ـ ٢ اين کنوانسيون در شرايط مشخصي استفاده از آن ها را جايز مي شمارد: اساسا در مورد اجراي حکم اعدام توسط تزريق و يا استفاده از گاز هاي اشک آور براي مقابله با تظاهر کنندگان. اما اين بند در ضمن مفري گشوده است که مبارزه با تروريسم هم خود را در آن گنجانده است.


مذاکراتي که در سال ٢٠٠٨ قرار است براي ارزيابي و باز بيني کنوانسيون صورت گيرد، مسئوليت سنگيني بر دوش دارد، چرا که مي تواند راه هاي جديدي در مقابل برخورد هاي سرکوبگر براي کنترل اعتراضات بگشايد. اگر چارچوب بسيار مشخصي تعيين نشود، لابراتوار هاي زيادي دست اندر کار توليد سلاح هاي دارويي جديد خواهند شد.


در دوراني که موازين بين المللي مورد تجاوز قرار مي گيرد، غير نظاميان و سربازان مي توانند به زودي درخطر قرار گرفتن به عنوان هدف جمعي سلاح هاي نوين باشند. کوماندو هاي ويژه سپس به کشتار هاي هدفمند و خارج از کادر قانوني در ميان مردم وحشت زده مي پردازند.


منبع: www.ir.mondediplo.com

به نقل از: ماهنامه سیاحت غرب، شماره 50