گروه خانواده؛ مریم اویسی: چند هفته ای از ورود ویروس کرونا به کشور می گذرد و حالا این مهمان ناخوانده توانسته در اکثر شهرهای ایران ، مجال عرض اندام پیدا کند و زندگی افراد جامعه را از حالت طبیعی خود خارج کند. فرا رسیدن ماه رجب ، میلاد حضرت علی (ع) و ایام البیض ، شور و نشاط معنوی به جامعه می بخشد و این بار هم گرچه هیئت های مذهبی و مساجد از برگزاری مراسم برای گرامی داشت این روزها و اعتکاف معنوی منع شده اند اما بازهم می توان از دل این موضوع به یک اتفاق مثبت رسید. جمع شدن اعضای خانواده در کنار هم و حضور کودکان و نوجوانان در کانون خانواده ، بهترین فرصت برای این است که والدین ، خود برای رشد معنوی فرزندانشان آستین همت را بالا بزنند.
برای آشنایی با راهکارهای تقویت رشد معنوی در خانواده با حجت الاسلام محمد رضا جوان آراسته ، معاون فرهنگی سازمان مدارس صدرا گفت وگو کردیم . در این گفت وگو راه هایی برای نزدیکی غیر مستقیم نوجوانان با مناسک دینی عنوان شده است و البته تآکید شد که یک نسخه واحد را نمی توان برای همه کودکان و نوجوانان پیچید.
ساعتی برای کنار هم بودن به سبک دین
در شرایط کنونی که به خاطر شیوع ویروس کرونا در کشور ، مدارس تعطیل شده است و خانواده ها نیز ساعات بیشتری را در کنار هم می گذرانند ، می توان این برهه از زمان را بهترین وقت برای همراهی و هدایت کودکان و نوجوانان در مباحث فرهنگی ، آموزشی و مذهبی دانست. متناسب با ایام ماه مبارک رجب ، کنارهم بودن اعضای خانواده کمک زیادی به بالا بردن سطح موضوعات مهم در رشد فرزندان می کند.
همان طور که پیش از این نیز ، روانشناسان و صاحب نظران علوم دینی تأکید کردند بهترین راه تربیت، گفت وگو و آموزش زبانی و کلامی نیست بلکه کودکان و نوجوانان بر اساس آنچه از رفتار والدین خود می بینند و آموزش های عملی ، تربیت می شوند.
در ماه رجب ، دعای این ماه که به دعای یا من ارجوه معروف است ، دعایی روان است که می توان از نوجوان خواست تا این دعا را با صدای بلند برای سایر اعضای خانواده بخواند و با این کار ، فرزندان را تشویق به حضور در عبادت گروهی کرد. این موضوع هم اهمیت فراوان دارد که همه اعضای خانواده باید کنش مذهبی از خود بروز دهند و با فعالیت های عملی ، این آموزش را در فرزندان کوچکتر نهادینه کنند.
بچه ها به حرف بی عمل توجهی ندارند
در این روزها که اعضای خانواده در کنار هم هستند ، بزرگتر ها می توانند با انجام کنش های مذهبی و در معرض دید قرار دادن این کنش ها می توانند فرزندان را با این فضا بیشتر آشنا کنند.
اگر مخاطب پدر و مادر ، کودک خردسالشان است که شنیدن صدای مناجات و دعا خواندن والدین و دیدن نماز خواندن و عبادت پدر و مادر می تواند اثر مطلوب را بگذارد ولی اگر هدف از تربیت مذهبی ، فرزند نوجوان باشد ، می توان او را در مراسم مذهبی شرکت داد . به طور مثال در ماه رجب ، دعای این ماه که به دعای یا من ارجوه معروف است ، دعایی روان است که می توان از نوجوان خواست تا این دعا را با صدای بلند برای سایر اعضای خانواده بخواند و با این کار ، فرزندان را تشویق به حضور در عبادت گروهی کرد. این موضوع هم اهمیت فراوان دارد که همه اعضای خانواده باید کنش مذهبی از خود بروز دهند و با فعالیت های عملی ، این آموزش را در فرزندان کوچکتر نهادینه کنند.
والدین ، مراقب افراط و تفریط باشند
هشدار مهمی که باید به خانواده ها در مواجهه با فرزندان و انجام کنش های مذهبی نباید فراموش کرد به زیاده روی و افراط در این کار باز می گردد چرا که زیاده روی در این رفتارها آسیب زا است و می تواند نتیجه معکوس داشته باشد لذا خانواده ها حد اعتدال را رعایت کنند و از افراط و تفریط پرهیز کنند.
کتاب خواندن دسته جمعی
همچنین ، انجام آموزش های مذهبی فقط با انجام عبادات میسر نیست بلکه خانواده ها می توانند از زمان زیادی که در خانه به سر می برند ؛ استفاده کرده و در جهت بالا بردن و تقویت پایه های فرهنگی به سمت کتاب خواندن دسته جمعی پیش بروند و یا حتی در کنار هم فیلم های مناسب را تماشا کنند.
با انجام چنین رفتارهایی ، هم فعالیت تیمی و همدلی در خانواده بیشتر می شود و هم والدین می توانند محتوای مذهبی و دینی را در این فعالیت ها بگنجانند. اگر مجال باهم کتاب خواندن وجود ندارد ، اعضای خانواده می توانند هر کدام یک کتاب را انتخاب کرده و قرار بگذارند که پس از خواندن کتاب ، خلاصه و چکیده ای از کتاب را همراه با نظراتشان در جمع خانواده مطرح کنند. این روش ، روش مستقیم دخالت دادن فرزندان است و تفاوتش با سایر متد ها در این است که از افراد فعالیت عملی و کنش گرانه می خواهیم. از مزایای این کار ، بهره مندی بیشتر و همراهی ، هم گامی بیشتر تک تک اعضای خانواده با هم است.
همچنین ، در خانه بازی هایی را به صورت دسته جمعی انجام دهیم تا مشوق حضور فرزندان در فعالیت های جمعی خانوادگی باشیم.
هشدار مهمی که باید به خانواده ها در مواجهه با فرزندان و انجام کنش های مذهبی داد ، به زیاده روی و افراط در این کار باز می گردد چرا که زیاده روی در این رفتارها آسیب زا است و می تواند نتیجه معکوس داشته باشد لذا خانواده ها حد اعتدال را رعایت کنند و از افراط و تفریط پرهیز کنند.
نوجوانی ، فصل عصیان گری و لج بازی
نکته مهمی که نباید فراموش کرد این است که نوجوانان در فصل عصیان گری و تجربه اتفاقات جدید قرار دارند و بیش از اینکه از اعضای خانواده علی الخصوص ، پدر و مادر حرف شنوی داشته باشند ، بیشتر از دوستان پیروی می کنند و فقط تعداد کمی از مربیان یا معلمان خود را به عنوان الگو و راهنمای خود می پذیرند لذا نباید برای همه خانواده ها یک نسخه پیچید و با همه نوجوانان به یک شکل واحد برخورد کرد.
تفاوت های شخصیتی را در نظر بگیریم
برخی از نوجوانان ، را می توان با اعمالی نظیر پهن کردن سجاده برای نماز یا کتاب به دست دادن ، مجاب کرد ولی برخی از نوجوانان با اشاره مستقیم ، بیشتر از انجام کار طفره می روند. شاید یک نوجوان با تذکر اینکه ، نمازش را بخواند ، از این یادآوری خوشحال شود ولی نوجوان دیگری که در یک بستر دیگر تربیت یافته ، با شنیدن این تذکر ، لج بازی کند و حتی دیرتر نمازش را بخواند. حتی برخی از نوجوانان ، ترجیح می دهند در یک محیط خلوت و دنج مانند اتاق خودشان برای عبادت اقدام کنند و اصرار خانواده ها به عبادت دسته جمعی ، نوجوان را ناراحت کند. در این گفت وگو نکات اصلی و راهبردی عنوان می شود و خانواده ها می توانند مدل مناسب را انتخاب کنند. نوجوانان را در فعالیت های مذهبی مشارکت داده و با آنها قرار کتاب خوانی بگذاریم . انتخاب کتاب و فیلم را به عهده نوجوان بگذاریم.
در این ایام که حضور بچه ها در مدرسه و جمع های دوستانه به خاطر محدودیت های بهداشتی کمتر شده است باید از ارتباطات مجازی استفاده کرد و معلمان و مربیان هم نباید کسانی که آن ها را الگوی خود می دانند ، رها کرده و بهترین فرصت است که با همراهی و هدایت از طریق فضای مجازی ، نوجوانان را تنها نگذرانند.
شبیه سازی مراسم معنوی اعتکاف در خانه
با توجه به اینکه امسال ، مراسم معنوی اعتکاف در مساجد سراسر کشور برگزار نمی شود و البته سال های گذشته ، شاهد حضور حداکثری دانش آموزان در این مراسم معنوی بودیم ، بهتر است والدین با شبیه سازی این مراسم در منزل ، روحیه عبادت و معنویت را در فرزندانشان تقویت کنند. به این ترتیب که یک اتاق از اتاق های منزل را به عنوان اتاق معنوی خانه در نظر بگیریم که سجاده ها در آن اتاق ، طی سه روز ایام البیض پهن باشد و وسایل و آداب دعا در آن اتاق ها فراهم باشد. قرآن خواندن ، قرائت حدیث و البته درس خواندن ، جزو مواردی باشد که در این سه روز از فرزندان انتظار داریم و همچنین ، اگر سیستم ایمنی بدن در حالت مطلوبی قرار دارد ، می توان با روزه گرفتن ، این مراسم را بیشتر شبیه سازی کرد. البته تفاوت های زیادی بین این کار و مراسم اعتکاف وجود دارد چرا که در اعتکاف ، فرد معتکف حق خروج از مسجد را ندارد. لذا این فعالیت ها در جهت نزدیکی بیشتر به حال و هوای اعتکاف انجام شود اما نام اعتکاف روی آن گذاشته نشود.
همراهی همه اعضای خانواده، اختصاص فضای مشخص برای عبادت و برنامه ریزی برای انجام عبادات در این سه روز ، می تواند به رشد معنوی فرزندان کمک کند.
با توجه به اینکه امسال ، مراسم معنوی اعتکاف در مساجد سراسر کشور برگزار نمی شود و البته سال های گذشته ، شاهد حضور حداکثری دانش آموزان در این مراسم معنوی بودیم ، بهتر است والدین با شبیه سازی این مراسم در منزل ، روحیه عبادت و معنویت را در فرزندانشان تقویت کنند.
راز کثرت اعمال و عبادات در مفاتیح الجنان
اعمال زیادی در مفاتیح الجنان برای ایام و روزهای خاص ماه رجب ذکر شده است. همان طور که در روایات مختلف آمده است رجب مقدمه و ورودی است بر ماه های مبارک شعبان و رمضان که فضیلت و ثواب زیادی دارند و ماه های پر برکتی هستند. با یک نگاه کوتاه به مفاتیح الجنان ، متوجه می شویم که اعمال متعدد و متنوعی برای این ماه ذکر شده است. برخی از افراد گمان می کنند که تعدد و کثرت اعمال ذکر شده در مفاتیح الجنان، به این علت است که این ماه، یکی از ماه های مهم و پر ثواب است و باید همه آن اعمال را به انجام برسانند در حالی که وجود اعمال و ذکر های متعدد و مختلف به این علت است که فرد بتواند آزادانه از بین ادعیه های ذکر شده و نمازهای مختلف ، آنچه را که می تواند ارتباط بهتری با آن ایجاد کند و در حد توان و پتانسیل خود می بیند را به انجام برساند.
انسان در انتخاب شرایط دعا و توسل ، بیشتر از هرچیز باید به نزدیکی حس و حال معنوی اش به آن عمل و ادعیه توجه کند . به همین منظور هم اعمال مختلفی در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آورده شده است که می توان باتوجه به علایق دینی ، از میان آنها برگزید. برخی از افراد از خواندن دعای طولانی حظ معنوی نمی برند و نماز خواندن را به این کار ترجیح می دهند . سخت گیری به خود و فرزندانمان در انجام اعمال مستحبی کار نادرستی است و باید ملاک انتخاب این گونه از اعمال دینی ، سلیقه و روحیات فرد باشد.
در این ایام که حضور بچه ها در مدرسه و جمع های دوستانه به خاطر محدودیت های بهداشتی کمتر شده است باید از ارتباطات مجازی استفاده کرد و معلمان و مربیان هم نباید کسانی که آن ها را الگوی خود می دانند ، رها کرده و بهترین فرصت است که با همراهی و هدایت از طریق فضای مجازی ، نوجوانان را تنها نگذرانند.
نکته مهم این است که لازم نیست تمام اعمال ، اذکار و نمازهایی که در مفاتیح الجنان برای این ماه و سایر ماه های قمری وارد شده است را ، انجام داد و می توان از میان فهرست بلند و طولانی مفاتیح الجنان ، چند مورد را گزینش کرده و انجام داد.
در شرایط کنونی که شیوع ویروس کرونا ، موجب خانه نشینی و احتیاط بیشتر شده است ، بهتر است علاوه بر رعایت نکات بهداشتی ، از روزهای پایانی سال بهره برده و پایه ریزی یک زندگی خانوادگی با تعامل و همکاری و همراهی بیشتر را برای سال جدید انجام داد.
امیدوارم بتوانیم ، تهدیدها و محدودیت ها را به فرصت تبدیل کرده و شرایط نا مطلوب کنونی را به بستری برای رشد علمی ، فرهنگی ، آموزشی و مذهبی تک تک اعضای خانواده به خصوص کودکان و نوجوانان تبدیل کنیم.