بسم الله الرّحمن الرّحیم
و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین
مخاطرات پزشکى مدرن
بارى ام. چارلز1
1 1- Barry M.Charles
چکیده:
پزشکى مدرن علاوه بر دستاوردهایى که به همراه داشته، حامل آسیب ها و عوارض سنگینى نیز بوده است. دور شدن پزشکى جدید از درمان هاى طبیعى و گیاهى و محور قرار دادن درمان هاى شیمیایى و صناعى، عامل اصلى بروز این آسیب ها و عوارض به شمار مى رود. امروز بیمارى هاى یاتروژنیک یا پزشک زاد، خود حجم عظیمى از بیمارى هاى مبتلا به مردم را تشکیل مى دهد. مقاله زیر به بررسى ابعاد این موضوع پرداخته است.
«ما باید مردم را نسبت به بى ثباتى و عدم قطعیت پزشکى جدید آگاه نماییم. در پناه چنین پزشکى اى است که بسیارى از مردم نه تنها درمان نمى شوند بلکه در مواردى با مشکلاتى نیز روبرو مى شوند. این یک واقعیت است که پزشکى امروز، بر پایه آزمایش و خطا بنیان نهاده شده است.»
روى شوارتز ـ عضو انجمن پزشکى آمریکا
امروزه، بیمارى «پزشک زاد»1 و یا به عبارتى دیگر بیمارى اى که محصول پزشکىمدرن است، به مثابه خطرى براى سلامت مردم کشورهاى مختلف شناخته مى شود. هم اینک در پایگاه اطلاعاتى مدلاین آمریکا، هفت هزار مقاله، گزارش و پژوهش علمى که از سال 1966 به بعد نوشته شده است، نگهدارى مى شود که بیانگر آن است که تعداد قابل توجهى از بیماران با مشکلاتى که محصول معالجات و یا تأثیرات نامطلوب داروها مى باشد، مواجه شده اند. واقعیت آن است که این تأثیرات زیان آور و حتى مرگبار با هر جنبه اى از پزشکى نوین از داروها گرفته تا تشخیص، درمان و اَعمال جراحى، ملازم و همراه شده است.
1 2- Iatrogenic
فشار اقتصادى
مشکلات و نابسامانى هاى حاصله از درمان هاى پزشکى جدید با خلق فشارهاى اقتصادى جدّى اى همراه شده است. به عنوان نمونه، بر طبق آمار ارائه شده در آمریکا تنها در سال 1995 بالغ بر 76 میلیارد دلار بر اقتصاد این کشور، فشار اقتصادى حاصل از این پدیده تحمیل شده است که این رقم تقریبا دو برابر هزینه درمان دیابت در آمریکا و همسان هزینه هاى مصروف شده براى درمان بیماران قلبى و عروق است.
به طور کلى، بیمارى هاى پزشک زاد مى تواند محصول عواملى از جمله اشتباهات در تجویز و یا استفاده از داروهاى نامناسب، سوانح ناخواسته، استفاده نامناسب از شیوه هاى تشخیص و درمان، آسیب ها و پیامدهاى جانبى، بالقوه و ذاتى پزشکى مدرن، اَعمال جراحى و مواردى از این دست باشد.
محیط بیمارستان ها
محیط بیمارستان ها منشأ خطرات فراوانى محسوب مى شود. مطالعات انجام شده در دانشکده پزشکى هاروارد، حکایت از آن دارد که 36 درصد بیمارانى که در بیمارستان ها پذیرش مى شوند با آسیب هاى حاصل از بیمارى هاى پزشک زاد روبرو مى شوند که این مسأله در مورد 25 درصد این جمعیت با عوارض جدى و حتى مرگبار همراه است. به علاوه آمارها بیانگر آن است که بیش از نیمى از این پدیده، محصول استفاده از داروهاى جدید است. نتیجه یکى از بررسى هاى به عمل آمده در یکى از بیمارستان هاى آموزشى بر روى ایست هاى قلبى حکایت از آن دارد که 64 درصد این گونه ایست ها، قابل پیش گیرى بوده که استفاده نامناسب از داروها علت اصلى این مسأله محسوب مى شود. علاوه بر اختلالات از این دست، محیط خود بیمارستان ها هم به عفونت ها و سرایت بیمارى هاى خطرناک از جمله ابتلاى به بیمارى هایى که حاصل عملکرد میکروارگانیسم هاى نادر و یا مقاوم در برابر داروها هستند و از این رو درمان آن ها نیز غالبا با مشکلاتى جدى همراه است، دامن مى زنند.
آمارها بیانگر آن است که 15 درصد فعالیت بیمارستان ها معطوف به درمان آثار جانبى داروها شده است. واقعیت آن است که هر نوع دارویى ولو داروهاى مرسومى که حتى بدون تجویز پزشک مى توان به راحتى آن ها را از داروخانه ها تهیه نمود، با آثارى جانبى همراهند. این تأثیرات عمدتا شامل کهیر، حالت تهوع، سردرد، سرگیجه، خواب آلودگى، اسهال و خونریزى معده است که شمار قابل توجهى از استفاده کنندگان را به خود مبتلا مى سازد؛ اما جداى از این موارد، حساسیت ها و پیامدهاى شدیدترى که مى تواند جدى تر و وخیم تر برشمرده شوند، شامل افسردگى روحى، ضربان نامنظم قلب، گلو درد، برونشیت، نقص و اختلال سیستم ایمنى بدن، اختلالات شدید خونى هم چون کم خونى، مسمومیت زایى و آسیب به کبد و کلیه و... است.
به رغم آشکار بودن این گونه تأثیرات نامطلوبِ دارویى، دکتر «دیوید کسلر» رئیس سازمان غذا و داروى آمریکا بر این باور است که تنها یک درصد این گونه حساسیت هاى شدید دارویى در این کشور به مراکز پزشکى گزارش داده مى شود.
این معضل، زمانى جدى تر مى گردد که امروز شاهد آن هستیم که شمار زیادى از مردم در معرض این گونه شیوه هاى درمانى قرار گرفته و ناخواسته تأثیرات جانبى و ملازم آن را تجربه مى نمایند. نشریه پزشکى «نیوانگلند»، به عنوان نمونه مى نویسد: «استفاده گسترده از داروهاى ضدالتهابِ غیر استروئیدى [مانند دیکلوفناک و پروفن] همه ساله در آمریکا با 3300 مورد مرگ و 41000 بسترى شدن در بیمارستان ها همراه مى گردد.»
اعمال جراحى غیرضرورى
بررسى ها و پژوهش هاى به عمل آمده، بیانگر آن است که هم اکنون استفاده نامناسب و یا بکارگیرى بیش از حد اعمال جراحى و نیز استفاده مستمر از شیوه هاى جراحى مرسوم، خود به یک معضل جدى تبدیل شده است. یکى از کمیته هاى فرعى کنگره آمریکا به دنبال یکى از بررسى هاى خود اعلام نمود که در این کشور تنها در عرض یک سال، تقریبا دو میلیون عمل جراحى غیرضرورى صورت مى پذیرد که این میزان اعمال جراحى با 12 هزار مرگ و به هدر رفتن 10 میلیارد دلار همراه بوده است.
تکنولوژى هاى زیان آور
اتکا و وابستگى به تکنولوژى هاى پیشرفته هم در مرحله تشخیص و هم در مرحله درمان، به عنوان یکى از منابع آسیب هاى موجود محسوب مى شود که مبیّن قصور و خطاهاى موجود در این گونه ابزار و ماشین هاى جدید و یا استفاده نادرست از تکنولوژى است. به عنوان مثال، بررسى ها حکایت از آن دارد که 26 درصد بیمارى هاى پزشک زاد در بخش هاى مراقبت ویژه، با نقص در تجهیزات به کار گرفته شده، مرتبط است.
مراقبت هاى بهداشتى غیرقابل اطمینان
علاوه بر موارد یاد شده، مراقبت هاى بهداشتى، کم تر بر پایه شواهد و مدارک علمى اعمال مى گردد. سردبیر نشریه «برتیش مدیکال» در مطلبى افشا نمود که تنها 15 درصد معالجات پزشکى مبناى علمى دارند و از همین رو است که بیماران همواره با آسیب هایى جدى، دست به گریبان هستند. نمونه بارز این مطلب را مى توان به استفاده رایج از تشعشات پزشکى در سال هاى پیش با هدف بزرگ تر کردن غده تیموس در دوران نوزادى اشاره کرد که هم اکنون مشخص شده اندازه این غده که پیش تر اندازه اى غیرطبیعى خوانده مى شد، کاملاً طبیعى است و تنها نتیجه استفاده از این پرتوها چیزى جز بروز سرطان در دوران بزرگسالى این افراد نیست.
عرضه و تبلیغ داروهاى سمّى
توسل به شیوه هاى بازاریابى براى عرضه محصولات و فرآورده هاى دارویى، به فشارى جدى بر پزشکان براى استفاده از این گونه فرآورده هاى جدید تبدیل شده است. نشریه پزشکى «هاسپیتال پرکتیس» در مطلبى بدین نکته اشاره نموده که رقابت شرکت هاى دارویى، به ترویج و هجوم شدید اطلاعاتى که مبلّغ استفاده از داروهاى جدید توسط پزشکان مى باشد، تبدیل شده است. در واقع، توسل به این گونه بازاریابى هاست که مى تواند اطلاعات علمى اى را که مبیّن آسیب هاى این داروها هستند و عموم هم از کم و کیف آن ها اطلاعاتى ندارند، به تضعیف کشاند. اگرچه ممکن است که نهایتا برخى از این داروها از صحنه خارج شوند، اما به هر حال، خطرات جدّى اى را در طول رواج خود بر جامعه تحمیل نموده اند. به عنوان مثال، «بنوکسا پروفن»1 که به عنوان یک داروى ضدالتهاب غیراستروئیدى شناخته مى شود، در سال1982 براى نخستین بار به بازار عرضه و شدیدا مورد تبلیغ و خرید و فروش قرار گرفت و بالاخره پس از بروز موارد زیادى از مسمومیت هاى مرگبار کبدى در بریتانیا بود که بالاخره این دارو از صحنه خارج شد. و یا در مورد «زومپیراک سدیم»2 کهاگرچه با عنوان دارویى مسکن به شدت به بازار سرازیر شد، اما پس از یک سال و پس از ارائه گزارش هاى متعددى مبنى بر ابتلاى مصرف کنندگان به عارضه «آنافلاکسیس»3 از بازار جمع آورى شد. در مورد دو داروى قلبى «فلسایناید»4و«انسایناید»5 که در حجمى عظیم و با توسل به این ادعا که به کنترل ضربان قلب کمکمى کند، پس از سال ها مصرف توسط بیماران، پژوهش ها نشان داد که این دارو با بى نظمى هایى مهلک همراه بوده تا آنجا که درصد مرگ و میر کسانى که از این داروها در درمان خود استفاده نمودند، 5/2 برابر کسانى بود که صرفا از دارونماها براى درمان آن ها استفاده شده بود.
از سوى دیگر کشورهاى در حال توسعه که از ابزار نظارتى کمتر و ضعیف تر برخوردارند با مشکلات و معضلاتى خاص که محصول بازاریابى غیرمنطقى شرکتهاى چند ملیتى و شرکت هاى دارویى داخلى است، مواجه هستند. بر طبق نظردکتر «لى» و همکارانش، ادعاهاى غیرمنطقى و نابجا مبنى برکارآیى و سلامت این گونه داروها نه تنها ادامه یافتند، بلکه هم اینک بر حجم آن ها نیز افزوده شده است. گذشته از عوارض جانبى این داروها، هزینه سنگین آن ها به عنوان خطرى جدّى براى اقتصاد این گونه کشورها محسوب مى گردد.
1 1- benoxaprofen2 1- Zompirac sodium3 1- anaphulaxis4 2- Flecainide5 3- encainide
نیاز مبرم دانش جدید
پزشکان و بیماران هم اینک خطرات پزشکى جدید را به استناد ضرورت روى آوردن به آن، پذیرفته اند که این مسأله در مورد خطاهاى پزشکى نیز صادق است. مطالعات و پژوهش هاى به عمل آمده، حکایت از آن دارد که این گونه خطاها به حدّى است که دیگر به عنوان بخش اجتناب ناپذیر پزشکى جدید پذیرفته شده اند تا آن جا که با عنوان «خطاپذیرى ضرورى» شناخته مى شوند؛ اما حقیقت آن است که پذیرش اسفناک بیمارى یا خطاى پزشکى به عنوان پیامد درمان، بیانگر انحرافى از مهم ترین اصل اخلاقیات پزشکى یعنى «درمان با آسیب همراه نباشد» است. گنجینه اطلاعاتِ مستند و جمع آورى شده در مورد ماهیت واقعى و دامنه خطراتى که ملازم پزشکى جدید است، این نکته را آشکار ساخته که نارسایى هاى اساسى موجود در این رویکرد پزشکى و این دانش جدید، به حدّى است که بایستى بى درنگ و به نحوى جدّى و مؤثر به رفع این معضل اقدام نمود.
منبع: www.maharishi-india.org